ЛИСТ ■ №43, 2020-10-25

«Każdy zmarły, poległy, zamordowany, niezależnie od narodowości, wyznania, formacji, w jakiej walczył, ma prawo po śmierci, podobnie jak i za życia, do zachowania podmiotowości oraz tożsamości – do zachowania własnego nazwiska. Pozbawianie zmarłych nazwisk to obyczaj bolszewicki», – piszą w liście do ministra Piotra Glińskiego sygnatariusze w sprawie mogiły ukraińskich żołnierzy w podkarpackim Monasterzu.

Szanowny Panie Ministrze,

W styczniu tego roku, w związku z kolejnym aktem profanacji oraz dewastacji ukraińskiego grobu na terenie gminy Horyniec, w dawnej wsi Monasterz, zwracaliśmy się do Pana, wyrażając oburzenie i stanowczy protest środowisk obywatelskich, artystów, intelektualistów, księży rzymskokatolickich, dziennikarzy i aktywistów, przeciw niszczeniu na terenie państwa polskiego ukraińskich grobów (nazwiska sygnatariuszy protestu przypominamy w zakończeniu listu). Zwracaliśmy również uwagę na fakt, iż mimo upływu lat grób pozostaje nadal niewpisany do ewidencji grobów i pomników wojennych, co w praktyce oznacza, że państwo polskie nie zapewnia mu ochrony. O formie upamiętniania grobu żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii poległych 2 i 3 marca 1945 roku w walce z oddziałami NKWD stanowił Protokół Ustaleń z posiedzenia Komisji Wspólnej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Zarządu Głównego Związku Ukraińców w Polsce z 6 marca 1998 r. W konsultacjach dotyczących wyżej wymienionych ustaleń brał aktywny udział Jacek Kuroń jako ówczesny Przewodniczący Sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Przed kilkoma dniami, w związku z wizytą Prezydenta Andrzeja Dudy w Ukrainie, podano do wiadomości, że roztrzaskana, dodajmy przez polskich nacjonalistów i prowokatorów, tablica na grobie w Monasterzu została „odnowiona”. Tymczasem w rzeczywistości, tablica ta nie została „odnowiona”, lecz zamieniona na tablicę zawierającą zupełnie inny niż ustalony w 1998 r. napis, usunięto z niej wszystkie imiona i nazwiska poległych żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz inskrypcję: “Polegli za wolną Ukrainę”. Obecnie na tablicy widnieje bardzo ogólnikowa informacja, że w grobie są pochowani Ukraińcy, którzy zginęli w walce z NKWD.

Jesteśmy oburzeni faktem zamiany tablic, przede wszystkim usunięciem imion i nazwisk poległych partyzantów ukraińskich oraz inskrypcji widniejącej na oryginalnej tablicy. Usunięcie nazwisk poległych jest dla nas barbarzyńskim aktem odebrania poległym ich podmiotowości, istnieje bowiem pełen ich spis, nie są nieznani. Tablica wyrażała szacunek dla ludzi, którzy zginęli, i dla idei, o którą walczyli.

Każdy zmarły, poległy, zamordowany, niezależnie od narodowości, wyznania, formacji, w jakiej walczył, ma prawo po śmierci, podobnie jak i za życia, do zachowania podmiotowości oraz tożsamości – do zachowania własnego nazwiska. Pozbawianie zmarłych nazwisk to obyczaj bolszewicki.

Z oburzeniem i wielkim bólem odczytujemy akt zamiany tablicy upamiętniającej poległe osoby na tablicę wymazującą ich nazwiska. W piśmie ze stycznia zwracaliśmy Pana uwagę na to, że wymowa drugiej już profanacji grobu w Monasterzu poprzez swój charakter – roztrzaskane kawałki tablicy nagrobnej wrzucono do pobliskiego dołu razem z ukraińskimi rusznykami zerwanymi przez sprawców z okolicznych drzew, powieszonych przez nasze polsko-ukraińskie środowiska w Dzień Zmarłych 3 listopada 2019 roku – była dla nas jednoznaczna. „Sprawcy chcieli pokazać, że obywatele polscy narodowości ukraińskiej nie mają prawa do przestrzeni cmentarnej na terenie państwa polskiego. W sposób przywodzący na myśl najgorsze historyczne skojarzenia zanegowano ich prawo do pamięci, brutalnie wymazując ślad ich istnienia ze wspólnotowej przestrzeni”. Przypominamy, że w 1998 roku prof. Władysław Filar oraz Andrzej Żupański, członkowie Światowego Związku Żołnierzy AK, Okręg Wołyń, którzy w 1943/44 roku walczyli z Ukraińcami na Wołyniu, nie mieli nic przeciwko temu, by na tablicy mogilnej w Monasterzu widniały imiona i nazwiska pochowanych.

Nie możemy także zrozumieć, na jakiej podstawie usunięto inskrypcję: „Polegli za wolną Ukrainę”. Jak powyżej napisaliśmy, inskrypcja ta została zatwierdzona przez Andrzeja Przewoźnika jako szefa Rady Ochrony Pamięci i Męczeństwa.

W poprzednim piśmie występowaliśmy ze wsparciem postulatu Związku Ukraińców w Polsce, aby jak najpilniej władze Rzeczpospolitej w dialogu z obywatelami RP narodowości ukraińskiej wypracowały model uregulowania kwestii ukraińskich grobów i pomników stanowiących część naszego wspólnego dziedzictwa historycznego, a w szczególności dziedzictwa historycznego obywateli Polski narodowości ukraińskiej. Niestety, ustanowienie nowej tablicy o zamienionej treści, w tajemnicy przed opinią publiczną oraz członkami społeczności ukraińskiej w Polsce, dowodzi, że instytucje państwowe odpowiadające za upamiętnienia, groby i cmentarze w naszym kraju mają za nic postulaty Związku oraz żądanie realizacji słusznego postulatu wyartykułowane przez środowiska obywatelskie w Polsce.

Przypominamy także, że kiedy negatywne emocje i agresja na początku lat 90. pojawiły się w odniesieniu do Śląska Opolskiego, kiedy mniejszość niemiecka zaczęła odbudowywać groby miejscowych Niemców, Ślązaków, którzy zginęli, albo ustanawiać symboliczne groby żołnierzy Wermachtu, sytuację udało się rozwiązać, i to na drodze dialogu z udziałem przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Polsce. Udało się wówczas, choć był to długotrwały proces, doprowadzić do ustalenia obowiązującej wszystkie upamiętnienia wojenne formuły napisów. Obecnie nie ma żadnych problemów z niemieckimi upamiętnieniami na terenie Polski, w tym upamiętnieniem żołnierzy Wehrmachtu.

Trudno zrozumieć, jakie przyczyny leżą u podstaw niemożności przyjęcia podobnego rozwiązania od ponad 20 lat, skoro proces ten został pozytywnie rozpoczęty w 1998 r. przez Radę Ochrony Pamięci i Męczeństwa we współpracy ze Związkiem Ukraińców w Polsce właśnie przy ustanowieniu upamiętnienia miejsca pochówku żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii w Monasterzu.

Zwracamy się z żądaniem przywrócenia na tablicy nagrobnej w Monasterzu spisu pochowanych w mogile żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz przywrócenia inskrypcji: „Poległym za wolną Ukrainę”. Komunikat Kancelarii Prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego ogłoszony w związku ze spotkaniem obu Prezydentów zawiera informację o tym, że Ukraina oczekuje na przywrócenie nazwisk poległych.

Z poważaniem,

Izabella Chruślińska, Danuta Kuroń

Edwin Bendyk, Martyna Bogaczyk, Włodzimierz Bogaczyk, Halina Bortnowska-Dąbrowska, prof. Przemysław Czapliński, Anna Dąbrowska, Tomasz Dostatni OP, Krystyna Engelking, Beata Fudalej, Grzegorz Gauden, Konstanty Gebert, Agnieszka Glińska, Witold Horowski, Jerzy Illg, Krystyna Janda, Jarosław Kurski, Andrzej Leder, Magdalena Łazarkiewicz, prof. Andrzej Mencwel, Joanna Onyszkiewicz, Janusz Onyszkiewicz, Grzegorz Pac, Bartosz Piechowicz, Józef Pinior, Danuta Przywara, Józef Puciłowski OP, Anda Rottenberg, Nina Smolar, Eugeniusz Smolar, Paweł Smoleński, Grażyna Staniszewska, Krzysztof Stanowski, prof. Jerzy Stępień, Rafał R. Suszek, Andrzej Szeptycki, prof. Joanna Tokarska-Bakir, Magdalena Tuli, ks. prof. Alfred Wierzbicki, prof. Marek Wilczyński, Agnieszka Wiśniewska, Michał Wojcieszczuk, prof. Anna Wolff-Powęska, Krystyna Zachwatowicz-Wajda

Warszawa, 13 października 2020

Otrzymują:

1/ Kancelaria Prezydenta RP

1/ Pan Jarosław Szarek, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej

2/ Pani Poseł Wanda Nowicka, Przewodnicząca Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP

2/ Pan Mariusz Kamiński, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

3/ Pan Piotr Tyma, Prezes Związku Ukraińców w Polsce

Поділитися: